Trong lúc lực lượng Nga mở rộng vùng kiểm soát ở tiền tuyến, hàng loạt cuộc tấn công tầm xa cũng được tiến hành nhằm vào hậu phương Ukraine. Quân đội Nga gần đây tăng cường tần suất tập kích bằng máy bay không người lái (UAV) tự sát kiểu Geran nhằm vào thành phố và hạ tầng trọng yếu của Ukraine.
Giới chuyên gia phương Tây nhấn mạnh rằng UAV tầm xa Geran không quá phức tạp và không ứng dụng công nghệ tối tân, nhưng chúng đủ rẻ để sản xuất số lượng lớn trong thời gian ngắn. Điều này cho phép Nga phóng đến hơn 700 chiếc trong mỗi lần tập kích, giúp áp đảo lưới phòng không ngày càng suy kiệt của Ukraine.
UAV Geran tập kích mục tiêu tại tỉnh Sumy, Ukraine ngày 9/11. Video: Suspilne
Lần thực chiến đầu tiên của dòng UAV này diễn ra ngày 13/9/2022, khi các mảnh vỡ có dòng chữ "Geran-2" được tìm thấy ở thành phố chiến lược Kupyansk ở tỉnh Kharkov. Rodion Kulahin, chỉ huy pháo binh thuộc Lữ đoàn Xung kích số 92 Ukraine, nói rằng Geran-2 đã phá hủy 4 khẩu pháo và hai xe thiết giáp chở quân BTR của họ trong chiến dịch phản công ở Kharkov.
Một tháng sau, thế giới xôn xao khi quân đội Nga phóng cùng lúc 43 máy bay Geran-2 nhằm vào hạ tầng năng lượng Ukraine, thực hiện đòn tập kích tầm xa bằng UAV quy mô lớn chưa từng thấy.
Tổ chức Nghiên cứu Vũ khí Xung đột (CAR) có trụ sở tại Anh cho rằng Nga đã sao chép, cải tiến thành công mẫu Shahed-136 của Iran và tự sản xuất phiên bản Geran-2 nội địa chỉ vài tháng sau khi chúng thực chiến tại Ukraine. Nhà máy chế tạo dòng máy bay này hoạt động từ tháng 3/2023, sớm hơn một năm so với ước tính của phương Tây.
Tổng cục Tình báo Quốc phòng Ukraine (GUR) ước tính rằng Nga từng phải chi ra trung bình 200.000 USD cho mỗi chiếc Shahed-136 do Iran sản xuất. Con số này giảm xuống còn khoảng 70.000 USD cho mỗi phi cơ Geran-2, nhờ dây chuyền quy mô lớn tại nhà máy Alabuga ở Cộng hòa Tatarstan thuộc Nga.
Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS), có trụ sở tại Mỹ, đưa ra mức giá ước tính thấp hơn nhiều, chỉ khoảng 20.000-50.000 USD mỗi chiếc. Để so sánh, giá một tên lửa PAC-3 MSE thuộc tổ hợp Patriot của Ukraine là hơn 4 triệu USD, trong khi những quả đạn phòng không vác vai Igla đời cũ cũng có chi phí khoảng 60.000-80.000 USD.
Các dòng UAV Geran mà Nga đang sở hữu và quy trình phóng. Đồ họa: CNN
Nga đang là quốc gia sản xuất và sử dụng nhiều UAV kiểu Shahed-136 nhất thế giới, với khoảng 30.000 phi cơ dòng Geran dự kiến xuất xưởng trong năm nay và sản lượng có thể tăng gấp đôi vào năm 2026.
Chi phí giảm và tốc độ xuất xưởng tăng cho phép Nga tiến hành những đòn tập kích hiệp đồng quy mô lớn thường xuyên hơn, cũng như sử dụng Geran-2 trong nhiều nhiệm vụ hơn. Ở đầu xung đột, Nga chỉ tổ chức tấn công hiệp đồng bằng UAV và tên lửa mỗi tháng một lần. Tới giữa năm nay, trung bình cứ 8 ngày quân đội Nga lại thực hiện một cuộc tập kích như vậy, theo CSIS.
Ngoài tăng số lượng, Nga cũng không ngừng cải tiến công nghệ, trang bị cho UAV những hệ thống dẫn đường tốt hơn, cải thiện năng lực chống nhiễu và lắp các loại đầu đạn mới, đồng thời liên thay đổi chiến thuật tập kích để gây khó khăn cho Ukraine.
Khi Nga tăng sản lượng và thay đổi chiến thuật triển khai UAV tầm xa, phòng không Ukraine phải vội vã tìm cách mới để hạ chúng. Nhiệm vụ đối phó UAV được giao cho các đơn vị trang bị pháo và súng máy hạng nặng, cũng như lực lượng tác chiến điện tử.
Những tổ hợp phòng không đắt tiền do phương Tây chế tạo, như Patriot và IRIS-T, chỉ dùng để bảo vệ hạ tầng quan trọng và đô thị, chủ yếu nhắm vào tên lửa Nga.
Konrad Muzyka, chuyên gia của công ty tư vấn Rochan có trụ sở tại Ba Lan, nhận định khả năng đối phó UAV của quân đội Ukraine tồi tệ hơn những gì họ công bố. "Tôi cho rằng họ bắn được ít UAV hơn số liệu trong các bản tin cập nhật chiến sự", Muzyka cho hay.
Chiến thuật tập kích với UAV Geran và phi cơ mồi bẫy của Nga. Đồ họa: CNN
Tỷ lệ UAV Nga vượt qua lưới phòng không và đánh trúng mục tiêu cũng tăng, từ khoảng 10% trong năm 2024 lên 20% hồi tháng 4, theo chuyên gia dữ liệu Yasir Atalan của CSIS.
"UAV Geran đánh trúng mục tiêu không phải điều quan trọng, vấn đề là áp lực mà chúng gây ra cho hệ thống phòng không Ukraine. Chiến thuật của Nga là duy trì áp lực liên tục. Họ đang tập trung vào tổn hao năng lực phòng không của Ukraine", Atalan nêu quan điểm.
Ukraine cũng tấn công các mục tiêu Nga trên tiền tuyến bằng drone, đồng thời triển khai UAV cánh bằng tầm xa để nhắm tới những mục tiêu ở sâu trong lãnh thổ đối phương, dù số lượng và tần suất thấp hơn nhiều.
"Hai bên đều tìm kiếm biện pháp đối phó những bước tiến công nghệ của đối phương. Chu kỳ đổi mới đang diễn ra nhanh tới mức chúng ta sẽ thấy đột phá công nghệ chỉ sau 2-3 tuần", Kateryna Stepanenko, chuyên gia ở Viện Nghiên cứu Chiến tranh (ISW) có trụ sở tại Mỹ, nêu quan điểm.
Ukraine đang thử nghiệm một số mẫu thiết bị bay không người lái (drone) cỡ nhỏ để đánh chặn UAV Nga, song chúng chưa được triển khai đại trà. "Loại drone này sẽ giúp Ukraine cải thiện năng lực phòng không và tiết kiệm tên lửa đắt tiền để đối phó với vũ khí công nghệ cao của Nga", Stepanenko nhận xét.
UAV Geran-2 của Nga rơi tại Kazakhstan ngày 19/3. Ảnh: Kazinform
Hiệu quả của UAV và drone cỡ nhỏ trong chiến sự Ukraine cũng thúc đẩy Mỹ cùng nhiều thành viên NATO phát triển năng lực vận hành loại vũ khí này, cũng như tìm cách đối phó chúng để duy trì lợi thế trong xung đột tương lai.
"NATO sẽ sử dụng UAV trên quy mô lớn, nhưng không thể tương đương xung đột Ukraine. Liên minh đã đầu tư rất nhiều vào không quân và sở hữu năng lực tấn công chớp nhoáng, UAV và drone sẽ là yếu tố bổ sung cho điều này", Robert Tollast, chuyên gia thuộc Viện Nghiên cứu Quốc phòng và An ninh Hoàng gia Anh (RUSI), đánh giá.
Ngoài quân đội các nước, nhiều nhóm vũ trang phi nhà nước và băng đảng ma túy trên thế giới cũng bắt đầu triển khai drone. "Phương tiện này đặt ra thách thức rất lớn đối với những lực lượng quân đội chính quy chưa được chuẩn bị", Tollast cảnh báo.
Nguyễn Tiến (Theo CNN, AP, AFP)