"Ra bưu điện mà gửi", bà Minh, 71 tuổi ở một xã miền trung du Phú Thọ, vẫn nói vậy mỗi khi con cháu cần gửi giấy tờ, hàng hóa hay nhận tiền từ xa. Hơn nửa đời gắn bó với quê, hình ảnh bưu tá đạp xe phát thư báo, hay mỗi lần cần gọi điện "lên huyện" qua bưu điện, đã ăn sâu vào nếp nghĩ của bà, bất chấp thời cuộc và cách thức liên lạc, vận chuyển đã khác xưa.
"Khi cần gửi bưu phẩm, hay cần hỏi thông tin gì, bưu điện vẫn là nơi đầu tiên những người ở thế hệ chúng tôi nghĩ đến đầu tiên", bà Minh nhớ lại. Ở xã nhỏ khi ấy, bưu điện - căn nhà nhỏ nằm sát chợ, cách nhà bà chưa đầy hai cây số - là cầu nối của cả cộng đồng với thế giới bên ngoài.
Đến năm 2025, mạng lưới bưu điện đạt 14.000 điểm phục vụ khắp cả nước, với bán kính bình quân chỉ 2,67 km, đủ gần để hầu hết người dân tiếp cận. Bưu điện giờ không còn chỉ là những lá thư, những lần gọi điện, truy cập Internet, mà còn là "mạch máu" thông tin, gắn kết con người và cộng đồng qua mọi biến động của đất nước.
Nhìn lại lịch sử 80 năm của ngành, ông Lã Hoàng Trung, Vụ trưởng Bưu chính - Bộ Khoa học và Công nghệ, đánh giá ngành gắn liền với nhiều sứ mệnh của đất nước, từ đảm bảo thông tin liên lạc, chuyển tải thông tin, mệnh lệnh, chỉ thị, tài liệu, thư từ, hàng hóa thời chiến... đến góp phần quan trọng để phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội, củng cố quốc phòng, an ninh trong giai đoạn mới, thậm chí hỗ trợ trong giải quyết thủ tục hành chính, phòng, chống thiên tai, dịch bệnh.
"Có thể khẳng định, ngành bưu chính là hạ tầng quan trọng, thiết yếu của quốc gia và của nền kinh tế số", ông Trung nói.
Năm 1945, ngay sau khi giành độc lập, ngành bưu điện được tổ chức để phục vụ hai nhiệm vụ chiến lược: kháng chiến và kiến quốc. Tiền thân của ngành là Ban Giao thông chuyên môn, thành lập ngày 15/8/1945 tại Tân Trào, ngay sau Hội nghị toàn quốc của Đảng - sự kiện về sau được lấy làm Ngày truyền thống ngành Bưu điện.
Giai đoạn 1945-1954, mạng lưới thông tin liên lạc của cách mạng vận hành bí mật và linh hoạt, tồn tại song song hai hệ thống: giao liên bí mật của Đảng và bưu điện công khai của chính quyền. Trong điều kiện thiếu thốn, thông tin liên lạc được duy trì bằng các phương thức như điện thoại, vô tuyến điện và giao liên thủ công. Lực lượng giao bưu đóng vai trò quan trọng trong việc đưa đón cán bộ, chuyển công văn, tài liệu và mệnh lệnh phục vụ chiến trường, góp phần vào các chiến dịch, trong đó có Điện Biên Phủ.
Sau chiến tranh, ngành bưu điện tiếp tục phát huy vai trò là cầu nối thông tin, góp phần vào công cuộc xây dựng và phát triển đất nước. Bưu điện vẫn là kênh chuyển phát thư, báo, công văn, bưu phẩm, đảm bảo dòng chảy vật chất và dữ liệu được thông suốt trên khắp cả nước.
"Quá trình hình thành và xây dựng đã tôi luyện cho những con người bưu điện nhiều phẩm chất đáng quý. Họ chịu thương, chịu khó, trung thành với ngành. Nhờ đó, bưu điện đã có thể vượt khó để đồng hành cùng các giai đoạn phát triển của đất nước", ông Bùi Văn Hoàng, Giám đốc Bưu điện Thành phố Hà Nội, nói về dấu ấn của ngành bưu điện trong hành trình 80 năm phát triển đất nước.
Đến năm 1998, Việt Nam triển khai mô hình điểm bưu điện - văn hóa xã. Các điểm này được trang bị sách, báo, điện thoại công cộng và dịch vụ Internet, giúp người dân nông thôn tiếp cận dịch vụ bưu chính, viễn thông thuận lợi hơn. Ở nhiều xã vùng sâu, vùng xa, đây là nơi duy nhất có máy tính kết nối mạng, hỗ trợ người dân tra cứu kiến thức về trồng trọt, chăn nuôi, pháp luật và thông tin thị trường. Mô hình này không chỉ nâng cao dân trí mà còn hỗ trợ phát triển kinh tế - xã hội tại cơ sở. Ngoài ra, bưu điện cung cấp dịch vụ tài chính - bưu chính, mang đến cơ hội tiếp cận các dịch vụ ngân hàng, bảo hiểm, thúc đẩy tài chính toàn diện.
Không chỉ đóng vai trò quan trọng trong nước, ngành bưu chính còn đóng góp cho hoạt động ngoại giao.
Không trực tiếp tham gia hoạt động ngoại giao chính thức, nhưng thông qua việc vận chuyển thư từ, bưu phẩm, báo chí, các sản phẩm văn hóa từ Việt Nam ra nước ngoài và ngược lại, bưu điện kết nối cộng đồng người Việt xa xứ với gia đình trong nước, duy trì sợi dây liên lạc bền chặt giữa quê hương và kiều bào.
Phát hành tem bưu chính là một trong những hình thức ngoại giao văn hóa đặc thù của ngành. Các bộ tem giới thiệu danh lam thắng cảnh, di sản văn hóa, con người Việt Nam vừa là phương tiện thanh toán cước phí vừa là "sứ giả" mang hình ảnh đất nước ra quốc tế. Việt Nam thường xuyên hợp tác với bưu chính các nước để phát hành chung tem kỷ niệm sự kiện ngoại giao, như bộ tem hợp tác với bưu chính Pháp nhân kỷ niệm 40 năm quan hệ Việt - Pháp, hay bộ tem song phương với Nhật Bản, Cuba, Lào...
Bưu điện Việt Nam (Vietnam Post) cũng đảm nhiệm vai trò doanh nghiệp bưu chính quốc gia, đại diện Việt Nam tham gia các tổ chức quốc tế, qua đó góp phần nâng cao uy tín và vị thế của đất nước. Kể từ khi chính thức gia nhập Liên minh Bưu chính Thế giới (UPU) năm 1976, Việt Nam đã tích cực tham gia hoạt động của tổ chức, đóng góp vào sự phát triển của ngành bưu chính toàn cầu và mở rộng quan hệ hợp tác song phương, đa phương với nhiều quốc gia.
Chiến lược phát triển bưu chính đến năm 2025, định hướng đến 2030 đặt mục tiêu biến bưu chính thành một trong những hạ tầng quan trọng của quốc gia và của nền kinh tế số. Với hơn 14.000 điểm phục vụ phủ 100% xã, phường, Bưu điện Việt Nam đảm bảo mỗi xã đều có ít nhất một điểm phục vụ, kể cả ở vùng sâu, vùng xa.
Trong Covid-19, hệ thống bưu điện tham gia tiêu thụ nông sản cho nông dân khi các kênh phân phối truyền thống bị gián đoạn. "Ấn tượng lớn nhất với tôi là hình ảnh bưu điện vận chuyển hàng nhu yếu phẩm tới người dân bị cách ly để không ai bị bỏ lại phía sau", bà Ngô Thị Huỳnh Như, Sở Khoa học và Công nghệ TP Cần Thơ, nhớ lại.
"Cùng với đó, bưu điện còn hỗ trợ đưa nông sản lên sàn thương mại điện tử, một phương thức tiêu thụ mới giúp người nông dân chủ động giải quyết đầu ra trong dịch bệnh và mở ra hướng đi bền vững", bà Như nói.
Lợi thế này được khai thác để hỗ trợ nông dân, hộ kinh doanh cá thể, hợp tác xã tham gia thương mại điện tử, mở rộng thị trường trong và ngoài nước. Sàn thương mại điện tử Postmart (sau đổi tên thành Buudien.vn) trở thành kênh kết nối quan trọng giữa nhà sản xuất và người tiêu dùng. Trung bình mỗi ngày, sàn ghi nhận 9.400 lượt truy cập, xử lý gần 1.500 đơn hàng mỗi tuần, chủ yếu là nông sản và đặc sản địa phương.
Nhờ nền tảng, sản phẩm vùng sâu như cam Cao Phong, nhãn lồng Hưng Yên, gạo Séng Cù, mật ong Tây Nguyên... có thể tiêu thụ ổn định, thậm chí tiếp cận thị trường nước ngoài qua các đơn hàng xuất khẩu nhỏ lẻ. Việc tham gia sàn thương mại điện tử cũng giúp người sản xuất nâng cao kỹ năng tiếp thị, định giá hợp lý, giảm phụ thuộc vào thương lái.
Không dừng lại ở vai trò thúc đẩy chuyển đổi số, Bưu điện còn đóng vai trò "đại sứ" an sinh xã hội, chi trả lương hưu và trợ cấp bảo hiểm xã hội cho 3,6 triệu người mỗi tháng, với tổng số tiền 14.000 tỷ đồng. Việc chi trả tại điểm bưu điện xã giúp người dân, đặc biệt là người cao tuổi và người khuyết tật, tiếp cận dịch vụ gần nơi ở, giảm thời gian và chi phí đi lại. Trong các đợt thiên tai, lũ lụt, dịch bệnh, ngành bưu điện tiếp tục trở thành đầu mối, vận chuyển miễn phí hàng cứu trợ, tham gia chương trình cộng đồng, đóng góp vào công tác giảm nghèo và phát triển bền vững.
Bưu điện Việt Nam còn trở thành một bộ phận hỗ trợ hệ thống hành chính, giúp chính quyền đưa dịch vụ công tới tận cơ sở. Mạng lưới điểm phục vụ rộng khắp là nền tảng để cung cấp dịch vụ hành chính công, hỗ trợ người dân nộp hồ sơ, nhận kết quả hoặc sử dụng dịch vụ công trực tuyến ngay tại bưu điện.
Ngành đã đầu tư hệ thống công nghệ thông tin hiện đại, kết nối đồng bộ với các cơ quan nhà nước, giúp xử lý hồ sơ nhanh và chính xác. Điều này đặc biệt quan trọng với người dân vùng sâu, vùng xa, nơi khoảng cách đến trung tâm hành chính cấp huyện hoặc tỉnh thường xa và tốn kém chi phí đi lại.
Năm 2025, theo chủ trương tinh gọn bộ máy, cả nước hợp nhất các đơn vị hành chính cấp xã, hình thành 3.321 xã/phường. Bưu điện đồng thời sáp nhập 34 bưu điện tỉnh, thành phố, triển khai hệ thống bưu điện xã tại toàn bộ các đơn vị hành chính mới. Từ ngày 1/7, khoảng 8.000 cán bộ, nhân viên bưu điện được bố trí làm việc trực tiếp tại ủy ban nhân dân cấp xã, hướng dẫn người dân thực hiện thủ tục hành chính, sử dụng dịch vụ công trực tuyến.
"Từ nền tảng truyền thống 80 năm, với khát vọng đổi mới, Bưu điện Việt Nam kiên định mục tiêu bảo đảm dòng chảy thông tin - vật chất - dữ liệu thông suốt, góp phần kiến tạo 3.321 trung tâm kinh tế ở cấp cơ sở, đồng hành cùng Chính phủ và cộng đồng doanh nghiệp đưa đất nước thịnh vượng", đại diện Bưu điện Việt Nam cho biết.
Song song với dịch vụ công, bưu điện tiếp tục đầu tư mạnh vào hạ tầng số: vận hành trung tâm IOC giám sát luồng bưu gửi toàn quốc, ứng dụng GPS theo dõi thời gian thực, AI phân tích dữ liệu tối ưu tuyến đường và phân bổ nhân lực. Sàn Buudien.vn đang mở rộng sang hàng tiêu dùng, thủ công mỹ nghệ, hàng xuất khẩu, đồng thời tích hợp thanh toán điện tử, giải pháp logistics và kho bãi, tạo chuỗi cung ứng khép kín từ sản xuất đến tiêu dùng.
Nhờ sự kết hợp giữa hạ tầng truyền thống và công nghệ hiện đại, bưu điện không chỉ duy trì vai trò hạ tầng thông tin - logistics của quốc gia, mà còn góp phần thu hẹp khoảng cách số, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội đồng đều giữa các vùng miền.
Đánh giá cao ngành bưu chính viễn thông song hành cùng khoa học nghệ trong 80 năm qua, Bộ trưởng Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng nhìn nhận các thế hệ cán bộ ngành đã dũng cảm mở đường, xây nền móng tri thức và kết nối quốc gia.
"Thế hệ trẻ hôm nay có sứ mệnh viết tiếp hành trình ấy, bằng khát vọng lớn, tư duy đổi mới và tinh thần phụng sự", Bộ trưởng nói nhân dịp kỷ niệm 80 năm ngành. "Với thế hệ trẻ, hãy có giấc mơ lớn, lớn hơn các thế hệ trước, có tinh thần phụng sự Tổ quốc, có kiến thức nền tốt, hãy thông thạo ba ngôn ngữ: tiếng Việt để giữ gìn bản sắc dân tộc, tiếng Anh để hội nhập quốc tế, ngôn ngữ số để sống và làm việc trên môi trường số, hãy dùng AI như công cụ thiết yếu, hãy làm việc hướng tới kết quả cuối cùng phục vụ người dân và doanh nghiệp, và hãy biết ơn các thế hệ đi trước".
Ngọc Mai - Lưu Quý
