'Báu vật quốc gia' giúp Trung Quốc đạt bước nhảy vọt về tàu sân bay

Trung Quốc hôm 5/11 tổ chức lễ biên chế tàu sân bay Phúc Kiến tại căn cứ Tam Á ở tỉnh Hải Nam. Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tham dự buổi lễ và sau đó lên tàu thị sát, gặp gỡ các phi công và kỹ thuật viên.

Chuẩn đô đốc Mã Vĩ Minh là một trong số ít sĩ quan cấp cao Trung Quốc có mặt ở sự kiện. Ông là cha đẻ của hệ thống máy phóng điện từ (EMALS), được coi một trong những đột phá về công nghệ với ngành đóng tàu hải quân và công nghiệp quốc phòng nội địa.

 

 

J-35 lần đầu cất hạ cánh trên tàu sân bay

Mã Vĩ Minh sinh năm 1960 tại vùng nông thôn ở tỉnh Giang Tô. Khi còn bé, ông từng nghĩ rằng môi trường quân đội quá cứng nhắc đối với đứa trẻ "thích tự do và nổi loạn" như mình.

Vì vậy, Mã không có ý định theo nghiệp nhà binh khi thi đại học năm 1978. Tuy nhiên, ông lại được điều chuyển sang học tại Học viện Kỹ thuật Hải quân, nay là Đại học Kỹ thuật Hải quân Trung Quốc, dù không nộp đơn vào đây.

"Từ tận đáy lòng, tôi chưa bao giờ muốn vào học viện quân sự. Nhưng nếu từ chối, tôi sẽ bị cấm thi lại đại học vào năm sau. Để sáng tạo và khám phá thì phải có tự do, làm sao có thể thực hiện điều đó khi bị gò bó bởi kỷ luật trong quân đội", ông kể lại suy nghĩ khi đó.

Dù vậy, tài năng và sức sáng tạo của Mã không bị mai một mà còn phát triển mạnh mẽ. Ông say mê nghiên cứu những công nghệ tiên tiến, cũng như tìm cách giải quyết những thách thức tầm cỡ thế giới.

Mã trở nên nổi tiếng vào những năm 1990, khi phát hiện ra lỗi trong máy phát điện nhập từ nước ngoài cho tàu ngầm Trung Quốc. Dù phải làm việc trong phòng thí nghiệm cải tạo từ nhà tắm bỏ không, Mã đã khắc phục được vấn đề có thể gây thiệt hại hàng triệu USD, với chi phí vỏn vẹn 5.000 USD.

Đột phá mang tính nền tảng nhất của nhà khoa học này là trong lĩnh vực hệ thống năng lượng tích hợp (IPS). Ông đề xuất ý tưởng về máy phát điện tích hợp dòng điện xoay chiều và một chiều, có độ tin cậy cao, gọn nhẹ và mạnh mẽ hơn so với thiết bị truyền thống. Mã sau đó thiết kế hàng loạt máy phát điện loại này cho tàu ngầm Trung Quốc.

Thành tựu trên giúp ông giành được nhiều giải thưởng nhà nước về khoa học và công nghệ, đồng thời được bầu vào Viện Hàn lâm Kỹ thuật Trung Quốc ở độ tuổi 41, trở thành viện sĩ trẻ nhất tại đây.

Mã Vĩ Minh cũng phát triển hệ thống đẩy phản lực dòng nước (pump-jet) không trục cho tàu ngầm, giúp giảm đáng kể tiếng ồn khi hoạt động.

Thành tựu quan trọng nhất của ông là thiết kế IPS dựa trên dòng điện một chiều cho tàu mặt nước cỡ lớn, tích hợp toàn bộ quá trình sản xuất, phân phối và tiêu thụ năng lượng vào lưới điện duy nhất, giúp tránh được vấn đề nhiễu điện từ xảy ra với dòng điện xoay chiều.

Trong bài báo khoa học xuất bản hồi năm 2024, ông Mã khẳng định chuyển từ công nghệ dòng điện xoay chiều, vốn được hải quân phương Tây ưa chuộng, sang dòng điện một chiều đã giúp Trung Quốc dẫn đầu trong lĩnh vực IPS trên tàu.

Ngoài giảm tiếng ồn, tăng độ ổn định, độ cơ động và hiệu suất, hệ thống của Mã còn giúp đơn giản hóa quá trình tích hợp các thiết bị có công suất lớn như EMALS. "Công nghệ này mang lại nhiều lợi thế, song mục đích chính vẫn là giải quyết thách thức đối với triển khai thiết bị năng lượng cao trên tàu chiến", Mã cho hay.

Đây được coi là một trong những động lực thúc đẩy Trung Quốc tiến thẳng lên EMALS, thay vì lắp đặt máy phóng hơi nước cho tàu sân bay Phúc Kiến.

Truyền thông Trung Quốc cho biết hải quân nước này ban đầu không có ý định trang bị EMALS. Vào thời điểm đó, tàu sân bay duy nhất trên thế giới được trang bị công nghệ này là USS Gerald R. Ford của Mỹ, nhưng nó cũng liên tục gặp sự cố và khiến dự án liên tục chậm tiến độ.

Đội ngũ phát triển chiến hạm Phúc Kiến tin rằng máy phóng hơi nước là giải pháp thực tế và ít rủi ro hơn EMALS. Lý do là công nghệ này đã hoàn thiện, được sử dụng trên 10 siêu tàu sân bay lớp Nimitz của Mỹ và hàng không mẫu hạm Charles de Gaulle trong biên chế hải quân Pháp.

EMALS sở hữu nhiều ưu điểm so với máy phóng hơi nước, nhưng cũng tồn tại hàng loạt nhược điểm về kỹ thuật và công nghệ, trong đó có đòi hỏi nguồn năng lượng lớn cho mỗi lần phóng và cần hệ thống tích trữ điện cỡ lớn để duy trì khả năng vận hành.

Mã Vĩ Minh đề xuất triển khai EMALS trên tàu Phúc Kiến và khẳng định có phương pháp để cấp năng lượng cho hệ thống này.

"Nếu đã làm thì phải chọn công nghệ tiên tiến nhất, nếu muốn dẫn đầu thì phải vượt qua người Mỹ. Chúng ta không bao giờ được phép chờ đợi nước ngoài làm rồi mới theo sau. Chúng ta cần công nghệ đó và phải tiếp tục theo đuổi bất chấp mọi khó khăn", ông nói về EMALS trong một cuộc phỏng vấn được phát sóng trên truyền hình quốc gia.

8 năm sau khi ông đưa ra đề xuất, Trung Quốc hoàn thiện thiết kế tàu sân bay Phúc Kiến. Bộ Quốc phòng Trung Quốc cho biết trang bị EMALS cho Phúc Kiến là chỉ thị trực tiếp từ Chủ tịch Tập Cận Bình.

Đây là bước nhảy vọt giúp Trung Quốc bắt kịp Mỹ, trở thành quốc gia thứ hai phóng thành công phi cơ từ tàu sân bay bằng EMALS.

Trung Quốc cũng là nước đầu tiên trên thế giới phóng thành công chiến đấu cơ tàng hình từ EMALS trên tàu sân bay. Hải quân Mỹ đã biên chế và triển khai tiêm kích tàng hình F-35C trên tàu sân bay lớp Nimitz, nhưng chưa thực hiện được điều này với USS Gerald R. Ford.

Trung Quốc cũng ứng dụng EMALS rộng rãi hơn Mỹ, khi lắp đặt hệ thống này trên tàu đổ bộ tấn công Type-076, mở ra khả năng chuyển đổi nó thành tàu sân bay mang phi cơ không người lái (UAV). Nhóm của ông còn nghiên cứu về pháo điện từ, vũ khí có cơ chế vật lý tương tự EMALS và đã được Trung Quốc thử nghiệm trong thực tế.

Mã Vĩ Minh được bầu vào Ủy ban Trung ương đảng Cộng sản Trung Quốc hồi năm 2019. People's Daily, cơ quan ngôn luận của đảng Cộng sản Trung Quốc, khi đó gọi Mã là "báu vật quốc gia" và ca ngợi những thành tựu đột phá của ông trong công nghệ phóng điện từ.

"Chỉ trong vòng vài năm, Mã Vĩ Minh đã thúc đẩy cuộc cách mạng về phát triển vũ khí tại Trung Quốc, từ trông cậy vào năng lượng hóa học sang năng lượng điện từ", tờ báo nhận xét.

Phạm Giang (Theo SCMP)