Mọi quyết định về chiến dịch chống Hamas của Israel ngày càng tập trung vào một người duy nhất là Thủ tướng Benjamin Netanyahu, điều "chưa từng có tiền lệ" ở nước này, theo Yohanan Plesner, chủ tịch nhóm nghiên cứu phi đảng phái Viện Dân chủ Israel ở Jerusalem.
"Nguyên tắc thông thường là mọi quyết định lớn phải được đưa ra dựa trên đồng thuận giữa giới lãnh đạo chính trị và an ninh - quân sự hàng đầu. Nguyên tắc này đã bị vi phạm, khi Tổng tham mưu trưởng quân đội Israel buộc phải đưa binh sĩ vào trận chiến mà chính ông ấy không hoàn toàn tin tưởng", Plesner, người từng là nghị sĩ theo đường lối trung dung tại quốc hội Israel, nói.
Chính điều này đã khiến mối quan hệ giữa ông Netanyahu và các quan chức an ninh - quân sự hàng đầu Israel trở nên căng thẳng. Những bất đồng gay gắt nhất giữa hai bên xoay quanh ba vấn đề then chốt, gồm quyết định tấn công Gaza City, chiến dịch tập kích ban lãnh đạo Hamas ở Qatar và nỗ lực đàm phán chấm dứt xung đột.
Trong những tuần gần đây, Tổng tham mưu trưởng Lực lượng Phòng vệ Israel (IDF), trung tướng Eyal Zamir, phản đối quyết định tấn công Gaza City, khu vực mà giới lãnh đạo Israel mô tả là thành trì cuối cùng của Hamas. Bất chấp sự phản đối của ông, Thủ tướng Netanyahu vẫn ra lệnh cho IDF phát động chiến dịch trên bộ vào thành phố, nơi vẫn còn hàng trăm nghìn dân thường Palestine đang mắc kẹt.
Thủ tướng Benjamin Netanyahu trong cuộc họp nội các về xung đột Gaza tại Jerusalem ngày 17/1. Ảnh: AFP
Ông Zamir lo ngại quân đội Israel sẽ cạn kiệt lực lượng dự bị sau gần hai năm tham chiến ở Gaza, cũng như cảnh báo binh sĩ nước này có thể phải gánh trách nhiệm quản lý toàn bộ 2 triệu người Palestine. Ngoài ra, cuộc tấn công cũng có thể gây nguy hiểm cho tính mạng của các con tin mà Hamas giam giữ.
"Các vị phải hiểu rằng quyết định tấn công và kiểm soát Gaza City đồng nghĩa sẽ tiến tới thiết lập một chính quyền quân sự hoàn toàn, và IDF sẽ là bên duy nhất phải chịu trách nhiệm đảm bảo cuộc sống cho dân cư địa phương", ông Zamir nói.
Chỉ vài tháng trước, khi bổ nhiệm ông Zamir vào vị trí Tổng tham mưu trưởng, Thủ tướng Netanyahu hết lời ca ngợi "cách tiếp cận quyết liệt" của vị tướng này. Tuy nhiên, ông giờ đây quyết định đi ngược lại khuyến nghị của tướng Zamir cùng các chỉ huy quân sự và an ninh cấp cao khác.
Tướng Zamir và David Barnea, giám đốc cơ quan tình báo Mossad, đều phản đối thời điểm Israel chọn không kích Qatar, quốc gia đang làm trung gian đàm phán xung đột Gaza và là đồng minh thân cận của Mỹ. Họ muốn cuộc đàm phán ngừng bắn tiếp tục diễn ra.
Tuy nhiên, những ý kiến phản đối đó không đủ sức ngăn cản kế hoạch diễn ra. IDF hôm 9/9 triển khai 15 tiêm kích hiện đại tới Biển Đỏ, phóng 10 tên lửa đạn đạo nhắm vào văn phòng ban lãnh đạo chính trị Hamas tại thủ đô Doha, Qatar.
Chiến dịch không thành công như mong đợi, khi ban lãnh đạo chính trị của nhóm đã thoát chết nhờ di chuyển ra ngoài phòng họp để cầu nguyện đúng lúc tên lửa lao tới. Ngược lại, quyết định liều lĩnh này khiến Israel đối mặt làn sóng chỉ trích gay gắt và đẩy tiến trình đàm phán đến bên bờ vực đổ vỡ.
Trong cuộc họp báo với Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio ngày 15/9, ông Netanyahu tuyên bố vụ tấn công vào Doha không thất bại, thay vào đó truyền đi một thông điệp mạnh và Tel Aviv đã cân nhắc điều đó khi tiến hành. "Chúng tôi muốn gửi thông điệp đến đối thủ của mình rằng họ sẽ không an toàn dù ở bất kỳ nơi nào trên thế giới", ông nói.
Thủ tướng Netanyahu gần đây cũng thay đổi lập trường đàm phán ngừng bắn. Trước đây, ông kiên quyết theo đuổi cách tiếp cận từng bước, bắt đầu bằng thỏa thuận ngừng bắn tạm thời và thả một số con tin. Nhưng giờ, ông muốn có thỏa thuận toàn diện, yêu cầu Hamas thả tất cả con tin cùng lúc và kết thúc cuộc chiến theo các điều kiện mà Israel đặt ra. Những yêu cầu này khiến triển vọng đạt thỏa thuận trở nên xa vời, khi Hamas cho đến nay thẳng thừng bác bỏ.
Ông Zamir và Barnea, cùng cố vấn an ninh quốc gia Tzachi Hanegbi, đều phản đối những thay đổi này, theo các quan chức am hiểu vấn đề. Cả ba đều muốn quay lại thỏa thuận từng bước được đề xuất trước đó và phần lớn đã được Hamas chấp thuận.
Theo quy định của Israel, các chỉ huy quân sự và an ninh phải chấp hành quyết định được chính phủ đưa ra, nếu không sẽ phải từ chức. Trong một bài phát biểu trên truyền hình đầu tuần này, tướng Zamir cho biết mục tiêu của chiến dịch Gaza City là đánh bại hoàn toàn Hamas, thể hiện sự phục tùng mệnh lệnh phát động tấn công do Thủ tướng đưa ra, nhưng ông cũng nhấn mạnh việc đưa con tin trở về là "nghĩa vụ và đạo đức quốc gia".
Idit Shafran Gittleman, chuyên gia quan hệ quân sự dân sự tại Viện Nghiên cứu An ninh Quốc gia ở Tel Aviv, cho biết rất dễ nhận ra sự ngần ngại của tướng Zamir trong chiến dịch tấn công Gaza City. Bà nói dù các chính trị gia và tướng lĩnh thường bất đồng, lần này mâu thuẫn giữa hai bên không chỉ là về chiến thuật hay chiến lược, mà là bất đồng về quan điểm đạo đức. Một bên muốn ưu tiên đánh bại Hamas bằng mọi giá, trong khi bên kia muốn đặt vấn đề đảm bảo an toàn cho con tin lên hàng đầu.
Các cuộc thăm dò cũng cho thấy đa số người dân Israel muốn đạt được thỏa thuận đàm phán để đổi lấy việc trả tự do cho các con tin, chấm dứt xung đột. Những người chỉ trích cho rằng ông Netanyahu cố tình kéo dài cuộc chiến để giữ vững quyền lực bằng cách xoa dịu phe cực hữu trong liên minh cầm quyền. Ông cũng đặt cược vào chiến thắng trước Hamas để thoát khỏi trách nhiệm về thất bại của chính phủ trong cuộc tấn công của Hamas ngày 7/10/2023.
Danh tiếng của quân đội và cả chính phủ Israel đã bị tổn hại nghiêm trọng khi không thể bảo vệ các cộng đồng giáp ranh Dải Gaza khỏi cuộc tấn công của Hamas, khiến khoảng 1.200 người thiệt mạng.
Giới lãnh đạo quân sự Israel, cùng với tổ chức an ninh nội bộ Shin Bet, đã nhận trách nhiệm về thất bại này, và nhiều sĩ quan cấp cao đã từ chức. Trong khi đó, ông Netanyahu và nội các tiếp tục đổ lỗi thất bại cho lực lượng an ninh. Kết quả là rạn nứt giữa hai bên đã xuất hiện và ngày càng lớn hơn.
Từ trái qua phải: Tổng tham mưu trưởng IDF Eyal Zamir, Thủ tướng Benjamin Netanyahu, Bộ trưởng Quốc phòng Israel Katz trong cuộc họp ngày 30/6. Ảnh: Times of Israel
Yossi Mekelberg, giáo sư quan hệ quốc tế kiêm thành viên Chương trình MENA của tổ chức Chatham House, nhận xét việc ông Netanyahu đưa ra những quyết định quan trọng gần đây bất chấp phản đối mạnh mẽ từ các tướng lĩnh quân đội đã gây ra cuộc "khủng hoảng nghiêm trọng nhất" trong quan hệ dân sự - quân sự của Israel kể từ khi lập nước năm 1948.
Một nhóm binh sĩ dự bị Israel đầu tháng này tuyên bố sẽ từ chối chấp hành lệnh gọi nhập ngũ cho chiến dịch chiếm đánh Gaza City, viện dẫn lý do an toàn của các con tin và lo ngại sâu sắc về thiệt hại nhân đạo. Yotam Vilk, người phát ngôn của nhóm mang tên Binh lính vì Con tin, cho hay phong trào của họ được hình thành để chống lại những nỗ lực "phá hoại" cuộc đàm phán giải cứu con tin.
Ngoài trọng tâm này, họ cũng phản đối cuộc xung đột Gaza, cho rằng các mục tiêu chiến dịch đang dần trở nên mơ hồ. Trong một bức thư gửi Tổng Biện lý Quân đội gần đây, nhóm đã kêu gọi cơ quan pháp lý cao nhất của IDF dừng chiến dịch tấn công Gaza City.
"Rõ ràng lệnh tấn công Gaza City vượt quá tất cả các tiêu chuẩn pháp lý và đạo đức. Lệnh rõ này rõ ràng là bất hợp pháp và không thể tuân theo. Những người lính tuân thủ có thể phải chịu trách nhiệm", thư có đoạn.
Tuy nhiên, Vilk cho biết bức thư đó không nhận được bất kỳ phản hồi nào.
Thanh Tâm (Theo CNN, Arab News, Times of Israel)