Trần Duy Thanh (33 tuổi) sinh ra và lớn lên tại ấp 10B, xã Trần Hợi cũ, nay là xã Trần Văn Thời - làng nghề làm chuối khô có lịch sử hơn 100 năm. Qua nhiều thăng trầm, địa phương còn khoảng 40 hộ giữ nghề, riêng gia đình Thanh có ba thế hệ gắn bó với nghề sấy chuối.

Thuở ban đầu, nghề làm chuối ép khô tại địa phương ra đời bởi xứ Trần Hợi dồi dào chuối xiêm. Chuối chín vàng ruộm cả vùng nhưng đầu ra hạn chế. Để tận dụng, bà con nghĩ ra cách phơi khô, tích trữ trong thời gian dài, làm món ăn cho gia đình.

Dần dần, món chuối ép khô được nhiều người biết đến, nhiều chủ vựa vùng khác cũng ghé đến thu mua. Có đầu ra nhưng nghề chủ yếu sản xuất thủ công, hoàn toàn phụ thuộc vào thời tiết. Thế nên làng nghề không hiếm cảnh "hàng đứt, thất nghiệp" những tháng trời mưa.

Năm 2016, khi chính thức tiếp quản xưởng Bảy Hoàng của gia đình, Duy Thanh trăn trở với bài toán sản xuất không phải "nhìn nắng, chạy mưa", có đủ hàng cung cấp quanh năm. Để giải quyết, Thanh đi tìm các dòng máy công suất cao, tuy vậy thị trường khan hiếm nguồn cung, mất nhiều thời gian khảo sát thị trường nhưng vẫn không có thiết bị phù hợp.

Cuối cùng, Thanh tìm đến Trung tâm khuyến công địa phương, đầu tư 450 triệu đồng để cùng với nơi sản xuất nghiên cứu làm ra máy sấy chuối, công suất 300 kg thành phẩm mỗi mẻ.

Có máy sấy, việc làm chuối khô như được "cách mạng". Cơ sở của gia đình Duy Thanh chủ động hơn trong sản xuất, không còn phải lo "canh trời". Khi mưa trái mùa hoặc nắng chưa đủ, máy sấy sẽ thay công đoạn phơi chuối, đảm bảo quy trình sản xuất. Nguyên liệu không phải chờ nắng, tránh hao hụt, hư hỏng. Sản lượng vì vậy cũng đều đặn hơn, đáp ứng cả những đơn phát sinh đột biến dịp cao điểm lẫn đơn hàng thu mua định kỳ.

Nhờ vậy, cơ sở của anh Thanh nhận được nhiều đơn hàng hơn. Cùng lúc này, anh tiếp tục đầu tư máy hút chân không, thay đổi bao bì để tiếp cận đa nhóm khách. Năm 2017, Thanh đăng ký sử dụng nhãn hiệu tập thể chuối khô Trần Hợi của tỉnh.

Máy móc giúp tối ưu khâu sản xuất, nhưng "linh hồn" của món chuối ép vẫn là hương vị truyền thống: thô mộc và hài hòa vị ngọt tự nhiên từ mật chuối, độ dẻo dai của hoa quả sấy khô. Để giữ được hương vị này, quy trình sản xuất cần tuân thủ nghiêm ngặt từ đầu vào đến thành phẩm.

Đầu tiên, nguyên liệu phải được chọn lọc kỹ lưỡng. Hộ sản xuất của anh Thanh chỉ chọn loại chuối được trồng ở vùng Trần Văn Thời, bởi: "Quá trình trồng ít sử dụng phân thuốc nên chuối có độ ngọt, dẻo phù hợp".

Khi có được nguyên liệu ưng ý, nhân công sẽ ủ chuối trong khoảng 4 ngày, rồi bóc vỏ, sấy nguyên trái khoảng 10-12 tiếng, ép trong khuôn (mỗi lần 3-5 trái), sau đó phơi dưới nắng hai ngày hoặc sấy bằng máy trong 20-24 giờ. Riêng sản phẩm chuối khô nguyên trái phải đảm bảo được sấy đủ từ 48 giờ trở lên.

Toàn bộ quy trình ủ - sấy phải được thực hiện đầy đủ để mật chuối tươm đều, có vị ngọt tự nhiên và mùi thơm đặc trưng. Việc ủ làm chuối chín mềm hơn, giúp miếng chuối sấy dẻo, không bị khô cứng. Nếu chất lượng chuối nguyên liệu không đảm bảo hoặc phơi không đủ nắng, thành phẩm sẽ bị chua, xỉn màu

"Tùy theo thời tiết và lượng đơn hàng, tôi có thể kết hợp giữa phơi nắng tự nhiên và sấy bằng máy để tiết kiệm chi phí", anh Thanh nói. Để có 1 kg chuối khô thành phẩm, cần đến 4-4,5 kg chuối tươi.

Nhờ tỉ mỉ trong khâu chọn nguyên liệu và áp dụng quy trình kết hợp với máy móc, sản phẩm tại cơ sở của Thanh làm ra ngày càng được khách hàng khắp nơi đón nhận tích cực. Năm 2020, sản phẩm đã được công nhận OCOP 3 sao.

Năm 2024, Thanh dồn hết vốn liếng, chi 2,5 tỷ đồng để đầu tư máy sấy với công suất cao hơn. Máy có công nghệ mới tiết kiệm điện hơn, công suất nâng lên mỗi mẻ thành phẩm khoảng 1,5 tấn, tức gần gấp 5 lần so với dòng máy đầu tiên. Công suất cao giúp cơ sở tăng sản lượng, đáp ứng nhu cầu đặt mua trong những dịp cao điểm lẫn hàng ngày.

Ngoài ra, việc đầu tư dòng máy hiện đại còn giúp tăng chất lượng chuối sấy. "Chuối là loại trái ngọt, nước nhiều nên rất dễ lên men, hư hỏng nên cần loại máy sấy phù hợp", Thanh nói, cho biết chuối khô đạt chất lượng xuất bán phải có màu vàng ươm, dẻo, tươm mật.

Ông Nguyễn Thế Châu, Bí thư đảng ủy xã Trần Văn Thời, cho biết cơ sở sản xuất chuối khô của Duy Thanh có quy mô lớn và hiện đại nhất xã. "Cơ sở đầu tư bài bản, tạo việc làm cho nhiều lao động, góp phần nâng cao giá trị sản phẩm và giữ gìn nghề truyền thống lâu đời của địa phương", ông nói.

Đến nay, mỗi tháng cơ sở của Duy Thanh cung cấp 4-5 tấn chuối khô thành phẩm. Những dịp cao điểm, sản lượng có thể tăng gấp ba lần. Nguồn thu mua đến từ hơn 30 đại lý khắp cả nước, tập trung ở các tỉnh miền Tây. Giá chuối ép hiện được bán giá 35.000-40.000 đồng, chuối nguyên trái 38.000-50.000 đồng mỗi ký. Để chủ động nguyên liệu cho cơ sở, Thanh còn đầu tư trồng khoảng 7 ha chuối.

Bên cạnh việc phát triển sản phẩm mang lại giá trị kinh tế cao cho gia đình, cơ sở sản xuất của Thanh còn tạo việc làm cho khoảng 20 lao động tại địa phương, với mức thu nhập từ 3-5 triệu mỗi tháng.

Nghề ép chuối khô ở Cà Mau là nghề truyền thống, chủ yếu tập trung ở hai xã Trần Hợi và Khánh Hưng, huyện Trần Văn Thời cũ. Trải qua thăng trầm, đến nay làng nghề còn khoảng 40 hộ, tập trung ở các ấp 10A, 10B và 10C, xã Trần Hợi. Làng nghề này cũng tạo thu nhập ổn định cho nhiều hộ dân ở địa phương. Chuối khô được thu mua để làm quà biếu hoặc sử dụng chế biến kẹo, mứt, tiêu thụ mạnh nhất vào dịp Tết.

Tháng 7/2018, Cục Sở hữu trí tuệ (Bộ Khoa học và Công nghệ) công nhận nhãn hiệu tập thể cho sản phẩm chuối khô xã Trần Hợi.

Chúc Ly